موقعيت: خيابان آتشگاه

سال تاسيس: قرن ۸ هجري

يك بقعه و دو مناره بر روي قبر عمو عبدالله از زهاد و صلحاي قرن هشتم هجري بنا شده است.

ويژگي خاص :

ايوان از نمونه بناهاي سبك مغول ايران است اما مناره ها در اواخر دوره صفويه به ايوان افزوده شده و با حركت دادن يكي از آنها هم مناره ديگر و هم تمام ساختمان به حركت در مي آيد.

در سر راه اصفهان به نجف آباد قريه اي است كه آن را كارلادان مي گويند. امروز اين روستا جزئي از شهر اصفهان به شمار مي رود. در اين قريه بنائي وجود دارد كه مزار يكي از صلحا و زهّاد مشهور قرن هشتم هجري به نام عمو عبدالله كارلاداني است.

تاريخي كه بر فراز سنگ عمو عبدالله نوشته شده و سال ۷۱۶ هجري را نشان مي دهد مبين اين نكته است كه اين عارف بزرگ در زمان سلطان (محمد خدابنده) ايلخان مسلمان مي زيسته است ايوان منارجنبان يكي از آثار تك ايواني دوران ايلخاني است اما برخي از محققين عقيده دارند كه مناره ها بعداً به ايوان مزبور افزوده شده است.

نكته اي كه باعث شهرت منارجنبان شده و هر مسافري را براي بازديد از آن ترغيب مي كند اين است كه حركت دادن يك مناره نه تنها مناره ديگر را به حركت در مي آورد بلكه تمامي ساختمان مرتعش مي شود.

بسياري از معماران و مهندسان درباره جنبش مناره ها به اظهار نظر فني و مهندسي پرداخته اند اما برخي نيز مي گويند هيچ دليل منطقي براي تحرك مناره ها ارائه نشده است. جهانگرداني كه به نقاط مختلف دنيا سفر كرده اند در مشاهدات خود مناره هائي را معرفي كرده اند كه در نقاط ديگر جهان همين خصوصيت را داشته اند.

اما قدر مسلم اينكه منارجنبان اصفهان وجه تمايزي با ساير مناره هاي متحرك دارد و آن اين است كه گذشته از حركت مناره ها ساير قسمت هاي بنا نيز حركت مي كند. ارتفاع ايوان مقبره عمو عبدالله از سطح زمين بقعه ۱۰ متر و ارتفاع هريك از دو مناره ۵/۷متر است.

در اين ايوان مزار عمو عبدالله قرار دارد و راه صعود به بام و مناره ها نيز به وسيله درگاه كوچكي است كه با پلكاني مارپيچ به بام مربوط مي شود.

موقعيت: خيابان آتشگاه در ۸ كيلومتري غرب اصفهان

 در بالاي كوه ويرانه آتشكده وجود دارد كه مربوط به دوره ساسانيان است

قديمي ترين اثر :

قديمي ترين اثري كه هم اينك از گذشته هاي دور اصفهان در اين شهر وجود دارد بنائي موسوم به آتشگاه است كه در جاده اصفهان به نجف آباد در نزديكي منارجنبان برفراز يك تپه سنگي قرار گرفته است.

اكثر مورخين اسلامي از جمله ابن خردادبه و حمداله مستوفي و ابن حوقل از اين بنا نام برده و آن را آتشكده معرفي كرده اند و دانشمندان خارجي نيز درباره آتشگاه پژوهش و بررسي كرده اند كه از جمله آنها ماكسيم سيرو و آندره گدار فرانسوي هستند.

ويژگي بنا‌:

آنچه مهم است خشتهای تشکيل دهنده ويرانه های فعلی آتشگاه است که از نظر اندازه کمتر اثری دارای اينچنين خشت هائی است که به گفته کارشناسان اين خشت  ها از ملات همراه گل با ريگ ريزه هائی است که نی های حاشيه زاينده رود را نيز به آن اضافه می کرده اند تا استحکام بيشتری داشته باشد. بررسی دانشمندان نشان می دهد وجود کوه آتشگاه در جلگه مسطح ماربين و ساختمانی که برفراز آن ساخته شده و همچنين همجواری يکی از روستاهای بسيار قديمی اصفهان با آن (يعنی سده قديم و خمينی شهر امروز) قديمی ترين مراکز اجتماع انسانها را در حول و حوش اين تپه قديمی تأئيد می کند.

در مورد ساختمان آتشگاه:

زمان ساخت بنا را قديم تر از عصر ساسانيان می دانند. مطالعات مؤسسه (ايزمنو IZMEO) قدمت بنای آتشگاه را به دوران تمدن عيلام و حکومتی می رساند که انزان ناميده می شده است. اين نظر را مطالعات و پژوهش های انجام شده بر روی آتشکده های بر جای مانده از دوران ساسانی در نطنز و کاشان و يزد و آذربايجان و نائين تأييد میکنند چرا که در آن روزگاران آتشکده ها را بر روی کوه يا بر فراز تپه نمی ساختند بلکه آتشکده ها در مکانهايی احداث می شدند که دسترسی به آنها آسان باشد بنابراين می  توان با قاطعيت آتشگاه اصفهان را نشانه ای از حضور تمدن های قديم تر از ساسانی و سلسله های قبل از آن به شمار آورد.

از آنجا که سازه بنای آتشگاه از خشت و گل است طبعاً در برابر عوارض طبيعی آسيب پذير بوده و دچار ضايعات فراوانی شده است که عمليات استحکام بخشی و مرمتی بر روی آن انجام شده است.

موقعيت: خيابان استانداري

سال تاسيس: در اواخر سلطنت شاه سليمان يا در عهد شاه سلطان حسين

 اين بنا به طور كامل با چوب بست ساخته شده بام آن مسطح بر پايه هاي بلند ضخيم پوشيده از طلا نهاده شده است

 در اوايل جنگ جهاني اول به عنوان انبار مورد استفاده واحدهاي نظامي و سپس به جايگاه دسته موزيك نظامي تبديل مي شود

 حدود ۸۰سال قبل پس از تخريب ساختمان هاي چپ و راست تالار اداره باستان شناسي با مرمت بنا از ويراني آن جلوگيري كرده و سپس ساختمان براي استقرار اداره معارف عمومي در نظر گرفته مي شود

عمارتی که به نام تالار اشرف ناميده می شود باقيمانده کاخ های عصر صفوی است که در منطقه دولت خانه در کنار قصرهای ديگری همچون تالار سرپوشيده، کاخ هشت بهشت، کاخ پشت مطبخ، رکيب خانه و تالار تيموری مجموعه ای از کاخ های باشکوه آن روزگار را تشکيل می داده است.

کلمه «اشرف» باعث شده تا برخی ساختمان اين عمارت را به «اشرف افغان» نسبت دهند. اما مطالعات محققين و پژوهشگران بيانگر اين نکته است که «تالار اشرف» در زمان شاه عباس دوم ساخته شده و در عصر جانشين او شاه سليمان کامل شده است.

اين اثر زرنگار از لحاظ هنر تزئين و نقاشی و مقرنس های زيبا و گچبری و طاقهای متناسب ضربی جلوه و شکوهی خاص دارد.

بسياری از خارجيانی که در روزگار صفويه و بعد از آن دوران به شهر اصفهان آمده اند تالار اشرف را بنائی نفيس، شکوهمند و زيبا توصيف کرده اند.

برخی از محققين نوشته اند در اوائل جنگ جهانی اول (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ ميلادی) تالار اشرف انبار علوفه بوده و بعد از آن يکی از واحدهای نظامی در آن مستقر شده است و در اين زمان بوده است که گچبريها و نقوش زيبای کاخ را در زير اندودی از گچ پنهان کرده اند.

در اواخر دوره قاجار، مرمت هائی در آن صورت گرفت و از ويرانی نجات يافت. پس از اين تعميرات بود که به اداره معارف وقت اختصاص يافت. بعد از دوران قاجار تعميرات بيشتری در عمارت به عمل آمد و نقاشی هائی که از زير گچ خارج شده بودند به وسيله استادکاران و نقاشان برجسته و هنرمند اصفهان ترميم شدند.

در حال حاضر عمارت تالار اشرف يکی از بناهای بسيار معروف اصفهان است. اين شهرت بيشتر به خاطر نقاشی های زرنگار و گچبريهای پرکار آن است

هزارتويي خيال انگيز، بر آستان طبقه هشتم بهشت

 موقعيت: خيابان باغ گلدسته پارك شهيد رجائي

 سال تاسيس: ۱۰۸۰ هجري (دوره شاه سليمان)

 از آثار قابل توجه اين كاخ عبارت است از:

 كاشيكاري انواع پرندگان و حيوانات درنده و خزنده در نماي بيروني كاخ

زيباترين کاخ عالم :

از کليه کاخهای با صفا و کلاه فرهنگی هائی که در کنار چهارباغ احداث شده بود فقط کاخ هشت بهشت باقی مانده است. اين عمارت باشکوه که روزگاری زيباترين کاخ عالم هم ناميده می شد در سال ۱۰۸۰ هجری و به روزگار شاه سليمان صفوی در نزديکی باغ بلبل ساخته شد.

اين بنای دو طبقه با طاقهای زيبا و تزئينات فراوان و هماهنگ دست به دست هم داده تا يکی از نمونه های درخشان معماری عصر صفويه را به نمايش بگذارند.

کليه سياحان و جهانگردانی که از اصفهان بازديد کرده و موفق شده اند به درون کاخ هشت بهشت راه يابند آن را بهترين بناهای دنيا ناميده اند. يکی از آنها کاخ هشت بهشت را با عبارت «... فرح انگيز تر از مجلل ترين کاخهای ممالک اروپايی» توصيف کرده است.

باغ وسيعی که عمارت در آن واقع شده جزئی از باغ بزرگ نقش جهان بوده است که شاه اسماعيل اول احداث کرد و در زمان جانشينان او بخصوص شاه عباس اول به قطعات متعددی تقسيم شد.

اين قصـر با شکوه از همان ابتدای احداث «عمارت هشت بهشت» «هشت به هشت» و «هشت در بهشت» ناميده می شده است.

ساختمان كاخ:

بخش مرکزی کاخ به صورت ۴ صفه ساخته شده و ايوان آن رو به شمال است. سقفی که بر فراز اين بنای ۴ صفه استوار است پوشيده از مقرنس های گچی خوش رنگ و خوش طرح است.

اتاقهای طبقه اول در ۴ گوشه عمارت تزئيناتی از گچبری و نقاشی دارند. در طبقه دوم عمارت نيز مجموعه ای از رواق ها و اتاقها و طاقها و پنجره ها بر نفاست و زيبائی آن می افزايد. اين طبقه به راهروها و اتاقهای متعددی تقسيم شده که هر يک تزئينات خاصی دارند. در برخی حوض آب و در بعضی بخاری های ديواری تعبيه شده اند ديوارها را نيز آينه های فراوان می پوشانيدند تمام سقف های کاخ را نيز موزائيک های بسيار عالی پوشانيده و دالانها و غلام گردش های بسيار زيبا و هماهنگ آنها را احاطه کرده اند.

تزئينات عمارت در دوران صفويه به حدی باشکوه و هنرمندانه بوده که هيچ سياحی از اعجاب و تحسين آنها خودداری نکرده است.

آنچه در اين عمارت حائز اهميت است ارتباطی است که ميان فضاها و قسمت های مختلف آن پديد آمده است. اين ارتباط باعث شده تا عمارت هشت بهشت اصفهان در عين تنوع و گوناگونی و تعدد فضا از وحدت و يکپارچگی و تزئينات قابل توجه برخوردار شود.

متأسفانه امروز از نرده های چوب زرنگار و قابها و جام های بلور و آلت های شيشه ای رنگارنگ ظريف اثری بر جای نمانده است چرا که در دوره های بعد از صفويه و بخصوص در عصر قاجاريان تغييرات بسياری در آن داده شد. اين تغييرات به حدی است که برخی از سياحان آن را از دوران قاجار به حساب آورده اند.

در اواخر دوران قاجار عمارت هشت بهشت به مالکيت خصوصی اشخاص در آمد و از زيورهای نفيس و گرانبهای دوره صفويه عاری گرديد بطوری که امروز از آن همه شکوه و فريبندگی داخل کاخ و درختان چنار و تناور و گلهای ياس سفيد و سرخ که در حاشيه خيابان های آن روئيده بودند و همچنين از آب نماها و جوی های آب روان اثری بر جای نمانده است. با همه دخل و تصرفات به گفته «آندره گدار» که سالها باستانشناسی ايران را اداره کرده است:

« ... کاخ هشت بهشت با تالاری که از هر سو باز است و با چهار عمارت کلاه فرنگی در طبقه هشت بهشت در چهار گوشه خود هنوز هم ترکيب اصلی و مختصری از لطف و ملاحت روزگاران گذشته را حفظ کرده است.»

ذکر اين نکته مناسبت دارد که تزئينات اين کاخ هشت گوشه که نشانه روحيه معماری و تزئينات اواخر دوره صفوی است به همراه ساختمان آن که ميان باغ واقع شده است بعدها به فراوانی مورد تقليد قرار گرفته است.

 پل الله ورديخان (عنصري محوري در ارتباطي كالبدي-فرهنگي)

معروف به: پل الله ورديخان، سي و سه چشمه، چهارباغ، جلفا، زاينده رود

موقعيت: ميدان انقلاب اسلامي

سال تاسيس: ۱۰۰۵ هجري(دوره شاه عباس اول)

با نظارت سردار معروف او الله ورديخان بنا شده است.

قبلاً ۴۰ چشمه داشت اما امروزه بيش از سي وسه چشمه آن باقي نمانده است و بقيه مسدود شده است.

با ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض طولاني ترين پل زاينده رود است.

طرفين پل معبر باريك مسقفي است كه در سراسر طول پل ديده مي شود.

براي گردش يك پياده رو در بالا و يك پياده روي مسقف در پائين است.

يکی از پلهای زيبا و جالبی که در دوران صفويه بر روی زاينده رود احداث شد سی و سه پل است اين پل در گذشته «پل جلفا» ناميده می شد (زيرا از اين طريق به جلفا که تازه احداث شده بود می رسيدند). به «الله ورديخان» نيز معروف است زيرا سردار مشهور شاه عباس اول که به ساختن اين پل مأمور گرديد به اين نام ناميده می شود.

اين پل که چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا متصل می کند قبلاًٌ ۴۰ چشمه داشته اما امروز بيش از سی و سه چشمه آن باقی نمانده است و بقيه آنها مسدود شده اند. پل ۲۹۵ متر طول و ۷۵/۱۳ متر عرض دارد و در زمره اولين آثاری است که شاه عباس اول دستور ساختن آن را داده است.

در طرفين پل معبر باريک مسقفی است که در سراسر طول پل ديده می شود. سی و سه پل دارای يک پياده رو برای گردش در بالا و يک پياده رو در پايين است. پياده رو پائين گذرگاه مسقفی است که ميان پايه های مرکزی پل و به فاصله کمی از بستر رودخانه ايجاد شده است. از گفتنیهـا دربـاره سـی و سـه پـل اينـکـه در دوران صـفـويه جـشـن «آبريزان» يا «آبريزکان» در کنار زاينده رود و در نزديکی اين پل برگزار می شده است. در اين جشن که در سيزده تيرماه هر سال برگزار میشد مردم با پاشيدن آب و گلاب به روی يکديگر در اين مراسم شرکت می کرده اند.

مصالحی که در ساخت سی و سه پل به کار رفته:

آجر در قسمت فوقانی و سنگ در طبقه تحتانی پل است. پل الله ورديخان که در سال ۱۰۱۱ هجری بنا شده است از آثار مشهور اصفهان است که اکثر سياحان و جهانگردان به توصيف آن پرداخته اند. يکی از خارجيانی که سی و سه پل را در اواخر حکومت قاجارها ديده است درباره آن می نويسد:

اين بنای زيبا که با وجود مرور زمان با بزرگی و مشخصات آن سالم مانده است ارزش آن را دارد که برای ديدنش به اصفهان رفت، هر چند احتمالاً از کسی هم انتظار نمی رود که برای ديدن شايد باشکوه ترين پل جهان چنين کاری بکند.